ماشین دیالیز
ساختار ماشین دیالیز
الف – سیستم انتقال خون
ب – سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز
ج – واحد مبادله کننده (صافی دیالیزور)
سیستم انتقال خون
برای انجام عمل همودیالیز نیاز است که خون از بدن بیمار خارج شده و پس از طی مسیر و همجواری با محلول دیالیز به آن بازگردانده شود. در همودیالیز، مسیر خون بیمار و فیلتر را مسیر شریانی و مسیر بازگشتی بین فیلتر و بیماررا مسیر وریدی می نامند.
به منظور پیشگیری از لخته شدن خون در مجاورت دیالیزور و لوله ها، در مسیر ماده ای بنام هپارین به خون تزریق می شود. هپارین یک ماده ضد انعقاد با اثر زمانی کوتاه مدت است.بنابراین در مسیر عبور خون از دستگاه نیاز به پمپی جهت تزریق دوز ثابتی هپارین وجود دارد.
همچنین وجود یک پمپ در مسیر شریانی، برای پمپاژ خون شریانی به محفظه مبادله دیالیز ضروری است.به وجود آمدن حباب های هوا در خون برای بیمار خطرناک خواهد بود ( حباب های هوا موجب ایجاد آمبولی هوایی می شوند که تهدید کننده ی زندگی بیمار است) ، از این رو در مسیر وریدی قبل از ورود به بدن باید یک آشکارساز حباب قرار داده شود.
ر این دستگاه ، سنسورهایی نیز جهت نمایش فشار خون شریانی ، وریدی و نیز فشار مایع دیالیز تعبیه شده است .
برای دریافت خون از بیمار و همچنین بازگرداندن خون تصفیه شده به بدن بیمار سه راه دسترسی عروقی برای انجام همودیالیز وجود دارد که فیستول، گرافت و کاتتر نامیده می شوند.
-فیستول
-گرافت
-کاتترها
سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز
این سیستم شامل مجموعه اجزایی است که محلول دیالیز را با غلظت، دما و PH مناسب تهیه نموده و به محفظه مبادله دیالیز(فیلتر) هدایت و در نهایت محلول خروجی فیلتر را به خارج از دستگاه انتقال می دهند.
واحد مبادله کننده (صافی دیالیز کننده )
مبادله کننده شامل محفظه ای است که در یک قسمت آن خون بیمار و در قسمتی دیگر محلول دیالیز قرار دارد. این دو قسمت توسط یک غشاء نفوذ پذیر از هم جدا شده اند. خون و محلول دیالیز در مجاورت غشاء نیمه تراوا جریان می یابند.
ویژگی های محلول دیالیز
محلول دیالیز ترکیبی است که تا حد ممکن شبیه به ترکیب پلاسمای طبیعی خون است. مواد موجود در محلول دیالیز عمدتا عبارتند از : کلروسدیم، کلرو پتاسیم ،کلرومنیزیم،گلوکز ،استات سدیم یا بی کربنات سدیم .محلول دیالسز از آب تمیز و مواد شیمیایی تشکیل شده و عاری از هرگونه محلول اضافی متابولیکی و دارو است.چون باکتری ها و دیگر میکرو ارگانیسم ها
برای عبور از غشاء بسیاربزرگ هستند، محلول دیالیز نیاز به استریل شدن ندارد . آب مورد استفاده در دیالیز باید یک سری استانداردها باشد و باید از سالم و ایمن بودن آن اطمینان حاصل شود.
انواع دیالیز کننده
1)دیالیز کننده مارپیچی
2)دیالیز کننده با رشته های توخالی
3)دیالیز کننده با صفحات موازی
-
روش های تصفیه آب در همودیالیز
-
سیستم شستشوی ماشین دیالیز
-
دیالیز صفاقی
عوارض جانبی
همودیالیز غالباً با جذب مایعات و آب بدن در پروسه اولترافیلتراسیون همراه است. با از دست رفتن بیش از حد مایعات یا سرعت بالای آبکشی از خون، عوارض جانبی همودیالیز نمود یافته که ازآنجمله میتوان به افت فشارخون، خستگی و کوفتگی، کرامپ در ماهیچه پا و تهوع و سردرد اشاره نمود. از دیگر عوارض ناخواسته میتوان به راه یافتن عفونت به سیستم گردش خون از طریق کاتتر مرکزی و پیامد آن اندوکاردیت و استئومیلیت اشاره نمود. کاهش این خطر از طریق کنترل عفونی و مهارت پرستار در هنگام اتصال خط جریان خون و پانسمان پایانی پس از اتمام همودیالیز قابل پیشگیری خواهد بود.
از دیگر خطرات همراه با فرایند همودیالیز میتوان به آلرژی به هپارین که پر مصرفترین داروی ضد انعقاد در این نوع درمان است اشاره نمود که توسط پزشک با نوع دیگری از ضدانعقادها جایگزین میگردد.خطر نادر اما جدی دیگر سندروم بار اول نام دارد که به محض تماس خون بیمار با اجزای ماشین دیالیز یا مواد استریلکننده آن در بار اول، ممکن است موجب واکنش آنافیلاکتیک شود و پرسنل همودیالیز در اولین نشست بیمار باید به دقت تنفس و واکنشهای بیمار را مانیتورینگ نمایند. در سال ۲۰۰۸ میلادی یک سری واکنش آنافیلاکتیک ناشی از هپارین همراه با مرگ در سراسر جهان گزارش شد.عارضه دراز مدت در همودیالیز شامل آملوئیدوز، نوروپاتی و شکلهای گوناگون بیماریهای قلبی از جمله بزرگی قلب را شامل میگردد.
انواع همودیالیز
سه گونه همودیالیز شامل همودیالیز سنتی، همودیالیز روزانه و همودیالیز شبانه میباشد.
همودیالیز سنتی
همودیالیز معمولی یا سنتی حدود سه بار در هفته و هربار ۳ الی ۴ ساعت انجام شده و در طول آن خون بیمار توسط لوله پلاستیکی با سرعتی حدود ۲۰۰ الی ۴۰۰ میلیلیتر در دقیقه (توسط سوزن با قطر ۱۶ یا ۱۷ گاوج) از رگ خارج شده و توسط ماشین دیالیز (کلیه مصنوعی) بدرون دیالیزر یا فیلتر پمپ میشود و پس از تکمیل روند پاکسازی و تعدیل املاح، توسط سوزن یا پورت دیگر بدرون رگ بیمار بازگردانده میشود.
در طول همودیالیز فشار خون بیمار باید مدام مانیتورینگ شده و در صورت افت فشار یا هرنوع نشانه ایپو وولمی (کاهش حجم خون) مانند تهوع باید کمی حجم خون تعدیل گردد.
همودیالیز روزانه
نوع کم استرس همودیالیز، روزانه نام دارد که توسط بیمار درون خانه انجام میشود ولی مدت زمان آن کوتاه و بسامد آن شش روز در هفته میباشد.
همودیالیز شبانه
همودیالیز شبانه از روشی همانند همودیالیز سنتی استفاده میکند و بیمار تا حدودی بسامد مشابه به آن یعنی سه شب در هفته به ماشین وصل میشود. اما فرایند پالایش در شب و در خانه و هنگامی انجام میشود که بیمار در خواب است.
مزایا و معایب
برتری
-
نرخ پایین مرگ و میر
-
کنترل بهتر فشار خون و کرامپ شکمی
-
رژیمهای غذایی سادهتر
-
اثر کلیرانس بهتر و مشکلات کمتر
زیانها
-
وابستگی به سیستم و عدم توانایی بیمار برای انجام هرگونه سفر
-
نیاز به تجهیزات با کیفیت بالا و نیز مصرف شدید آب
-
اتکا به تجهیزات دقیق همچون کلیه مصنوعی یا ماشین همودیالیز
-
نیاز به پرسنل دانشآموخته و دارای دانش کافی از سیستم
-
صرف زمان طولانی در هر نشست (جلسه) برای سرهمبندی (مونتاژ) و آمادهسازی ماشینها
ابزار همودیالیز
دیالیزر
پالاینده، صافی یا فیلتر دیالیزر جعبه یا لولهای است که دارای چهار دریچهاست. دو دریچه در تماس با خون و دو دریچه در تماس با محلول است. این دو قسمت توسط غشای نیم تراوا از هم جدا میشوند. جنس غشاها از سلولز یا سلولز مصنوعی است.
غشا و شستشو
بیماران در هر جلسه در معرض ۱۲۰ لیتر آب قرار میگیرند. همه مواد با وزن مولکولی کوچک موجود در آب قابلیت دسترسی به جریان خون بیمار را دارند، درست مثل زمانی میماند که این مواد از طریق وریدی به بدن بیمار وارد شوند. به همین دلیل خالص کردن آب مصرفی در دیالیز که کنترل شده باشد از اهمیت زیادی برخوردار است.
محلول دیالیز
محلول دیالیز شامل سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلر، استات، بیکربنات و دکستروز است. PH این محلول حدود ۷٫۳ الی ۷٫۱ است.
مراقبتهای پرستاری
طبق استاندارد مؤسسه نفرولوژی کانادا (CANNT) پرستار نفرولوژی باید وظایف تخصصی زیر را انجام دهد.
-
دسترسی به رگهای خونی: ارزیابی و آمادهسازی فیستول و گرافت پیش و پس از هر شیفت همودیالیز شامل کنترل سلامت و کارایی فیستول یا گرافت و نیز کاتترها و ارزیابی مشکلات احتمالی در طول همودیالیز. بازآموزی روندهمودیالیز و ضدعفونی مسیر خونگیری و کنترل تمامی نشانهها و سمپتومهای موجود.
-
بسندگی همودیالیز: ارزیابی کارایی روند همودیالیز و بازآموزی نکات مختلف در رابطه با وضعیت بدنی و پوزیتسیون بیمار در طول پروسه همودیالیز با هدف بالا بردن کیفیت همودیالیز در هر نشست.
-
کنترل و دارورسانی: کنترل و ارزیابی سر تا پای بیمار در طول همودیالیز برای پیشگیری و تحلیل مشکلات و عوارض موجود و توزیع داروهای مربوط به هر همودیالیز از جمله ضد انعقاد و کنترل دقیق تندی و نرخ کاهش وزن هر بیمار طبق استاندارد و تجویز انجام شده توسط پزشک.